در سال‌های اخیر، فناوری‌های نوین به‌ویژه در حوزه مهندسی ژنتیک، تحولات چشم‌گیری در صنعت کشاورزی رقم زده‌اند. یکی از نمونه‌های پرچالش این فناوری، تولید محصولات تراریخته است که در آن با دست‌کاری ژنتیکی گیاهانی مانند برنج، ویژگی‌هایی همچون مقاومت به آفات یا افزایش بازدهی در سطح زیر کشت ایجاد می‌شود. با وجود برخی مزایا، نگرانی‌ها درباره‌ی آثار احتمالی این نوع محصولات بر سلامت انسان و محیط زیست همچنان پابرجاست و باعث شده بسیاری از مصرف‌کنندگان تمایل بیشتری به استفاده از برنج‌های طبیعی و غیرتراریخته داشته باشند. به همین دلیل، آگاهی از روش‌های تشخیص برنج تراریخته اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. این موضوع به‌ویژه برای افرادی که به دنبال گزینه‌هایی مطمئن و سالم همچون خرید عمده برنج عنبربو هستند، ضروری و کاربردی خواهد بود.
| ویژگی | برنج تراریخته | برنج طبیعی (غیرتراریخته) |
|---|---|---|
| طول دانه خام | معمولاً بیش از ۸ میلی‌متر | حداکثر ۷/۵ میلی‌متر |
| طول دانه پخته‌شده | بیش از ۱۰ میلی‌متر | بین ۸ تا ۹ میلی‌متر |
| رنگ دانه | طلایی یا بسیار شفاف | سفید یا شیری با شفافیت کمتر |
| عطر و طعم | بیش‌ازحد و غیرطبیعی | متوسط و طبیعی |
| نرمی هنگام پخت | سفت باقی می‌ماند | نرم و لطیف |
| نیاز به آزمایش برای تشخیص دقیق | بله | خیر |
| امکان درج برچسب تراریخته | الزامی است ولی معمولاً انجام نمی‌شود | ندارد |
| خطرات سلامتی | احتمال اثرات منفی بر گوارش و افزایش خطر سرطان | ایمن‌تر |
| توصیه به خرید | عدم توصیه مگر با آزمایش و تأیید سلامت | توصیه‌شده از منابع معتبر |
ترا ریخته کردن برنج و سابقه آن در ایران
ترا ریخته کردن برنج درواقع با تزریق نوعی پروتئین انجام می‌شود. این پروتئین که cry1ab نام دارد، به ساقه گیاه برنج تزریق‌شده و باعث می‌شود که علاوه بر مقاوم شدن گیاه، هر ساقه بتواند میزان بیشتری برنج نیز تولید کرده و درواقع بهره‌وری زمین افزایش پیدا کند.
ترا ریخته کردن برنج در ایران تقریباً از دهه ۸۰ تاکنون رواج داشته و برخلاف نظر بسیاری از کارشناسان که معتقدند محصولات ترا ریخته نباید در ابعاد صنعتی کشت شوند، برنج تراریخته ایران در ابعادی صنعتی کشت‌شده و امروزه بیش از ۵۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی ایران تحت کشت برنج تراریخته هستند.
اولین برنجی که به‌صورت ترا ریخته در ایران تولید شد، برنج طارم مولایی بود و بعدازآن، برنج‌های دیگری مانند شیرودی، طلایی، امراللهی و… نیز به روش تراریخته مهندسی شدند و مورد کشت قرار گرفتند.
نکته قابل‌توجه دیگری که وجود دارد، این است که طبق قوانین، هر یک از محصولات ترا ریخته مستلزم هستند تا این موضوع را روی بسته‌بندی خود ذکر کنند. برنج‌ها نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تولیدکنندگان باید مصرف‌کنندگان را در جریان قرار دهند. هرچند که این کار به‌ندرت انجام می‌شود، اما بااین‌حال پیشنهاد می‌کنیم که هنگام خرید برنج، به بسته‌بندی آن نیز توجه داشته باشید.
تشخیص برنج تراریخته از غیر ترا ریخته
متأسفانه یکی از مشکلاتی که در رابطه با برنج‌های تراریخته وجود دارد، این است که اگر بخواهیم تراریخته یا غیر تراریخته بودن را به‌طور ۱۰۰ درصدی تعیین کنیم، لازم است تا برنج را مورد آزمایش قرار دهیم. با توجه به این که مصرف‌کنندگان قادر به انجام چنین کاری نیستند، در این بخش ویژگی‌هایی را ارائه خواهیم داد که می‌توانید با استفاده از آن‌ها، حدس بزنید که آیا یک برنج تراریخته است یا خیر. مهم‌ترین ویژگی‌های یک برنج تراریخته عبارت‌اند از:
طول بیش‌ازحد دانه
اگر دانه‌های برنجی که تهیه می‌کنید طول بیش‌ازحدی دارند، به‌احتمال‌زیاد تراریخته هستند. برنج‌های طبیعی و دانه بلند، حداکثر ۵/۷ میلی‌متر طول دارند اما طول برنج‌های تراریخته تا بیش از ۸ میلی‌متر نیز می‌رسد. همچنین هنگامی‌که این دانه‌ها پخته می‌شوند، طول آن‌ها به بالای ۱۰ میلی‌متر خواهد رسید که چنین طولی برای برنج‌های طبیعی، کاملاً غیرمعقول است.
رنگ غیرمعقول
بعضی از برنج‌های تراریخته هستند که رنگ آن‌ها هیچ شباهتی به برنج‌های طبیعی ندارد. برای مثال، دانه یکسری از برنج‌های موجود در بازار، طلایی هستند. دلیل ایجاد این رنگ، تغییرات ژنتیکی‌ای هستند که در طول فرآیند ترا ریخته برای محصول ایجادشده‌اند. یا این‌که ممکن است با برنجی مواجه شوید که دانه‌های آن کاملاً شفاف و مانند شیشه باشند. این‌چنین محصولاتی نیز ترا ریخته هستند و مصرف آن‌ها توصیه نمی‌شود.
طعم و عطر بیش‌ازحد
از دیگر ویژگی‌های برنج‌های تراریخته، می‌توان به طعم و عطر بیش‌ازحد آن‌ها اشاره کرد. درست است که داشتن طعم و عطری خوب، مزیتی بزرگ برای برنج محسوب می‌شود، اما اگر شک کردید که این طعم و عطر بیشتر از اغلب برنج‌هایی است که تاکنون پخته‌اید، این احتمال وجود دارد که برنجتان تراریخته باشد.
نرم نشدن برنج
بعضی از برنج‌های تراریخته‌ای که در بازار موجود هستند، حتی اگر چندین ساعت نیز در حال پخت باشند، مانند برنج‌های طبیعی نرم نشده و فرم و شکل خود را حفظ می‌کنند. توجه داشته باشید که این مورد نیز می‌تواند به‌عنوان یکی از نشانه‌های برنج تراریخته شناخته‌شده و این احتمال وجود دارد که برنجی که خریداری کرده‌اید، طبیعی نباشد.
خرید برنج از فروشندگان معتبر
با توجه به مواردی که گفته شدند، تشخیص برنج تراریخته گاهی اوقات بسیار سخت بوده و همان‌طور که قبل‌تر نیز به آن اشاره شد، تشخیص ۱۰۰ درصدی فقط به‌وسیله انجام آزمایش امکان‌پذیر است. به همین خاطر، پیشنهاد می‌کنیم که برای خرید برنجی مطمئن و سالم، فقط به فروشندگان معتبر مراجعه نمایید. با توجه به مضرات فراوانی که تاکنون برای محصولات تراریخته بیان‌شده‌اند، بهتر است تا هنگام خرید برنج کاملاً هشیار باشید.
برنج عنبر بو بانوی بختیاری و برنج عنبر بو فوق اعلا شوشتر از جمله بهترین برنج های عنبربو می باشند.
مهم‌ترین ضرر برنج‌های ترا ریخته
بسیاری از کارشناسان علوم کشاورزی بر این باور هستند که نه‌فقط برنج، بلکه تمامی محصولات ترا ریخته این قابلیت رادارند تا ضررهای زیادی را به‌سلامت انسان وارد سازند. از بین تمامی مضراتی که تاکنون برای برنج تراریخته مطرح‌شده‌اند، افزایش احتمال ابتلا به سرطان مهم‌ترین آن‌ها است. این احتمال وجود دارد که برنج‌های ترا ریخته به خاطر ژن‌هایی که درون آن‌ها وجود دارند، روی دستگاه گوارشی اثراتی منفی گذاشته و احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان معده و روده را افزایش دهند.
سخن آخر
در این مطلب سعی کردیم تا شمارا با یکسری نکات در رابطه با راه‌های تشخیص برنج تراریخته آشنا کنیم. داشتن دقت کافی و توجه به این نکات هنگام خرید برنج، سبب می‌شود تا بتوانید محصولات طبیعی را از محصولات ترا ریخته تشخیص داده و برنجی سالم را مصرف کنید. البته همان‌طور که در متن نیز به آن اشاره شد، برای این‌که از سالم بودن برنج اطمینان پیدا کنید، بهتر است تا محصول موردنظرتان را از فروشنده‌ای معتبر تهیه نمایید. امیدواریم مطالب گفته‌شده مفید واقع‌شده باشند. برنج‌هایی همچون برنج عنبر بو بانوی بختیاری یا برنج عنبر بو شوشتر نیز محبوبیت زیادی دارند.
